Mindbleep #33 Verlichting of Verlossing?

Het is druk op de spirituele snelweg. Het aanbod van spirituele leraren, meditatievormen, aanbevolen literatuur en te volgen disciplines groeit met de dag evenals het aantal zoekers. Wat daarbij opvalt is dat verreweg het grootste deel van al die activiteit gericht is op het overwinnen, tenietdoen, of overstijgen van ego, die mentale constructie die ons doet denken te zijn wie wij denken te zijn. We zoeken, zeker in aanvang van de spirituele queeste, verlossing en verwarren die met verlichting.

 

Het populaire Mindfulness bijvoorbeeld dat in de Oosterse Wijsheid tradities niets minder dan zelfrealisatie tot doel heeft, is in het Westen volledig uit die context losgetrokken. Hier is het gereduceerd tot een methode om beter te kunnen ontspannen en minder door jezelf in de weg te worden gezeten. Met voor velen als doel om na een rustgevende body-scan er ‘weer eens flink tegenaan te kunnen’.

 

Hetzelfde geldt voor compassietrainingen die momenteel volop in de belangstelling staan. Binnen de context van de Westerse gewoonte om onszelf voortdurend te beoordelen, hebben zij weliswaar grote waarde want het verlost ons van het juk van overmatige zelfkritiek. Zelfcompassie wijst de weg naar het openen van ons hart voor onszelf en anderen. Maar het doel is dan verlossing, niet verlichting. Het – alweer in de Oosterse tradities ontwikkelde – oorspronkelijke doel van compassie heeft weinig te maken met vriendelijker worden voor jezelf maar alles met de diepe realisatie dat er helemaal geen zelf is. Er is alleen Een en dat kan slechts ervaren worden als iedere gedachte aan een ‘ik’ – dus ook een ‘ik’ dat meer compassie zou moeten ontwikkelen – is doorzien als een illusie.

 

Bovenstaande voorbeelden laten zien dat er een groot verschil bestaat in motivatie, verwachtingen en doelen waarmee de spirituele ontwikkelingsweg bewandeld wordt. Zoek je verlossing door jezelf te verbeteren, te veranderen, of meer in het algemeen minder door jezelf te worden lastiggevallen en een veilig heenkomen te vinden in Nirwana? Of wil je Verlichting, de realisatie dat alles wat je denkt te zijn, niets zegt over wie je werkelijk bent? Aanvankelijk vallen die verschillen in motivatie niet zo op, maar na verloop van tijd tekenen ze zich steeds duidelijker af, totdat je op een T-kruising bent beland waar je moet kiezen. Een keuze voor verlossing of verlichting.

 

Verlossing

In aanvang zoeken we allemaal geluk, welbevinden en vrede en willen we verlost worden van zelfkritiek, onzekerheid, zinloosheid en eenzaamheid. Ego is daarbij onze vaste compagnon want die staat van nature in dienst van de zoektocht naar een zo prettig en veilig mogelijk leven. Behalve een goede baan, fijne kinderen en een mooier huis herkent ego – vaak nadat die voorgaande zaken niet het gewenste resultaat bleken op te leveren – spiritualiteit als mogelijke weg om eindelijk compleet en gelukkig te zijn. Dat de spirituele boodschap steevast de verlossing van ego uitdraagt neemt ego – op het oog – op de koop toe. Dat is geen altruïsme of opoffering van ego maar een slimme overlevingstruc. Zolang er aan verbetering, verandering, verlossing en zelfs oplossing van ego gewerkt moet worden, blijft het stevig in het zadel zitten. Want wie anders dan ego zou die klus moeten klaren? En zo blijven velen steken in een jarenlange inspanning om zichzelf te verbeteren of te veranderen in de vage hoop op die manier ooit bevrijding te bereiken. Zelfs als de futiliteit van al dat streven is doorzien zijn ze niet zonder meer bereid om dat los te laten. De hardnekkigheid waarmee zij vasthouden aan het verlossingsdenken is niet alleen maar een misverstand; het is een misverstand dat hen dient. Want ‘werken’ aan zichzelf voorkomt dat ze de andere afslag moet kiezen, die van verlichting.

 

Verlichting

Deze weg houdt zich niet bezig met ontwikkeling, verandering of verbetering van ego maar verlegt de aandacht radicaal naar de vraag wie of wat het is dat daarvan Gewaar is. Dit is de non-duale benadering van spiritualiteit die feitelijk niet eens een weg herkent maar stelt dat we altijd al volledig verlicht zijn. De oorzaak dat we dat niet zien en niet ervaren, komt niet doordat ons ego daar nog niet aan toe is, maar is het gevolg van de gedachte dat wij ons ego zijn. We staren ons blind op ego en zien niet de ruimte, vrijheid en onbegrensdheid van het non-duale Gewaarzijn waaruit datzelfde ego per moment oprijst en weer in verdwijnt.

 

Compassie

Die realisatie – het inzicht in je ware aard – bevrijdt je weliswaar van ego maar niet als gevolg van je pogingen om van jezelf verlost te raken. Integendeel, deze weg bestaat uit de onvoorwaardelijke aanvaarding daarvan. Want – zoals ook Adyshanti stelt – de bevrijding van Samsara en daarmee van ego ligt in de aanvaarding daarvan. Hier komt de ware betekenis van compassie om de hoek kijken. Vanuit het inzicht dat letterlijk alles een uitdrukking is van het Ene non-duale Gewaarzijn moet je wel tot de conclusie komen dat ook ego, met als zijn ongemakkelijke gevoelens, kinderlijke fantasieën en traumatische herinneringen, onlosmakelijk deel uitmaakt van datzelfde Gewaarzijn. Daarvan verlost willen worden is vergelijkbaar met je wens om verlost te willen worden van je linkerbeen in de hoop dan eindelijk kunt rennen.

 

Ontferming, niet verlossing is de naam van de weg van Verlichting. Ontferming is die compassievolle houding waarmee je jezelf zonder oordeel tegemoet treedt – inclusief de zogenaamde niet-spirituele gedachten, gedragingen en gevoelens – zodat ze in het licht van jouw Gewaarzijn mogen verschijnen, verwijlen en door de inwerking van jouw warme compassievolle aandacht, kunnen smelten en terugkeren tot hun oorspronkelijke staat van non-duaal Gewaarzijn.

 

De weg van Verlichting is daarmee een weg voor moedige mensen. Het is een weg waarbij je de waarheid van jezelf stap voor stap waar laat zijn. Zodat het stralende Licht van non-duaal Gewaarzijn steeds helderder door je heen kan schijnen en je jouw wereld Verlicht.

 

In liefde,

Alexander